Tytuł projektu: Między estetyką buntu a afirmacją swobody artystycznej: rola i funkcje literatury w intelektualnym dyskursie kongresów i festiwali sztuki Czarnych
Typ projektu: Grant nr 2020/39/D/HS2/00638 Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu SONATA-16
Czas realizacji projektu: 36 miesięcy (2021-2024)
Kierownik Projektu: dr Michał Obszyński
Pracownicy IR odpowiedzialni za realizację projektu: dr Michał Obszyński
Otrzymane finansowanie: 174 870,00 zł
Krótki opis projektu:
Celem projektu jest prześledzenie statusu literatury jako jednej z dziedzin kultury zaangażowanej w budowanie zarówno tożsamości narodowej w Afryce i na Karaibach jak i globalnej wspólnoty osób o afrykańskich korzeniach. Poszukiwanie ideologicznych determinantów pracy pisarskiej i funkcji literatury w tak nakreślonych ramach oparte jest na analizie dyskursu kongresów i festiwali poświęconych sztuce Czarnych od 1956 roku do
dzisiaj. W zakres badań wchodzą następujące wydarzenia: Pierwszy Kongres Czarnych Pisarzy i Artystów (Paryż, 1956); Drugi Kongres Czarnych Pisarzy i Artystów (Rzym, 1959); Pierwszy Światowy Festiwal Sztuki Czarnych (Dakar, 1966); Pierwszy Festiwal Panafrykański (Algier, 1969); Festiwal Zair 74 (Kinszasa, 1974), Drugi Światowy Festiwal Sztuki Czarnych (Lagos, 1977), Drugi Światowy Festiwal Panafrykański (Algier, 2009), Trzeci Światowy Festiwal Sztuki Czarnych (Dakar, 2010), jak również pozaeuropejskie edycje festiwalu Étonnants Voyageurs, odbywające się w latach 2000-2013 (z przerwami) w Mali, na Haiti oraz w Republice Konga.
Analiza koncepcji i postulatów, które wyrażają się w ramach dyskursu (przyjmującego formę oficjalnych przemów, referatów wygłoszonych podczas konferencji, jak również oficjalnych tekstów programowych) towarzyszącego poszczególnym wydarzeniom, pozwala na prześledzenie procesu wyłaniania się kluczowych idei estetycznych, które naznaczyły
produkcję literacką ostatnich sześciu dekad, zwłaszcza w krajach należących do dawnego francuskiego imperium kolonialnego w Afryce i na Antylach, jak również odbiły się szerokim echem wśród środowisk literackich krajów takich jak Stany Zjednoczone czy Kanada. Koncentrując się na wypowiedziach pisarzy oraz tekstach, które biorą literaturę za główny
punkt odniesienia, chodzi o ukazanie jak estetyczno-społeczne programy literackie zmierzają od dezalienacji postkolonialnej do twórczości głoszącej pełną niezależność ideologiczną, przechodząc przez etapy takie jak zerwanie z redukcjonizmem rasowym, afirmacja nacjonalistyczna oraz utopijne w swej naturze koncepcje panafrykańskie, wszystko to, zachowując wyczulenie na wzajemne zapożyczenia i interferencje pomiędzy
poszczególnymi koncepcjami i programami jak również na nurty poboczne, które wyrażają się niejako na marginesie głównych postulatów.
Publikacje wydane w ramach przygotowania i realizacji projektu:
- “« Le poétique » comme un « produit de haute nécessité » : refaire le monde à travers l’esthétique selon les Manifestes (2021) d’Édouard Glissant et Patrick Chamoiseau », in : Ferrero, Corinne, Aragüés, Juan Manuel, Créer le présent, imaginer l’avenir. Dissidences po/éthiques de la littérature et de la philosophie contemporaines, Collection Dissidences / Disidenci@s 2, Pessac-Pau, PUPPA, 2024, 151-164, https://una-editions.fr/le-poetique-comme-un-produit-de-haute-necessite/. Rozdział opublikowany równlegle w przekładzie na j. hiszpański: “«Lo Poético» como «producto de alta necesidad»: rehacer el mundo a través de la estética según los Manifestes (2021) de Édouard Glissant y Patrick Chamoiseau”, w : Juan Manuel Aragües, Corinne Ferrero, Disidencias. (Po)éticas de la subversión, Zaragoza, Prensas de la Universidad de Zaragoza, str. 255-273 (przekład Corinne Ferrero i Juan Manuel Aragües).
- La littérature face au racisme dans le discours intellectuel contemporain au Québec. Écho des études romanes, 20(1-2), 65-78. doi: 10.32725/eer.2024.006, https://eer.cz/artkey/eer-202401-0006_la-litterature-face-au-racisme-dans-le-discours-intellectuel-contemporain-au-quebec.php
- « De Black Power à Black Lives Matter Canada : le discours culturel de la lutte contre les discriminations au Canada depuis 1960 à nos jours », in : Dagmara Drewniak, Ewelina Feldman-Kołodziejuk, Joanna Warmuzińska-Rogóż, Piotr Sadkowski, Exclusion&Inclusion in/au Canada, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht Verlage (Unipress), 2024, str. 131-140.
- « Un Haïtien en Pologne : les traductions polonaises des œuvres de Jacques Stephen Alexis », Études caribéennes, 11/2023, b.s.,
https://journals.openedition.org/etudescaribeennes/28934. - « Autour des congrès des écrivains et artistes noirs et des festivals panafricains – entretien avec Sarah Frioux-Salgas », Cahiers ERTA, 35/2023, str. 125-148, DOI: 10.4467/23538953CE.23.027.18477,
https://ejournals.eu/fr/journal/cahiers-erta/article/autour-des-congres-des-ecrivains-et-artistes-noirs-et-des-festivals-panafricains-entretien-avec-sarah-frioux-salgas. - « Définir l’Afrique par la littérature – le littéraire comme vecteur de l’africanité dans le discours des Congrès des écrivains et artistes noirs (Paris, 1956 et Rome, 1959) », Studia Romanica Posnaniensia, 50/2023, str. 83-95, https://doi.org/10.14746/strop.2023.50.1.6.
- « Entre le ludique, l’engagement social et la réécriture des canons occidentaux : Romancero aux étoiles (1960) de Jacques Stephen Alexis. », in: Tomasz Sowboda i Jean-Louis Tilleuil (red.) Raconter, un acte culturellement marqué, Louvain-la-Neuve, Academia/L’Harmattan, collection « Texte-Image », 2022, str. 21-36.
- « Entre la festivalisation et l’aspiration normative : le festival Étonnants Voyageurs et les enjeux de la vie littéraire francophone contemporaine », French Studies in Southern Africa, 52/2022, str. 17-32, https://open.icm.edu.pl/items/57673172-da08-43a2-9fc5-515265586820. Przedruk: « Entre la festivalisation et l’aspiration normative : le festival Étonnants Voyageurs et les enjeux de la vie littéraire francophone contemporaine », Revue japonaise de didactique du français, no 1-2, vol 18/2023, str. 198-212, DOI : https://doi.org/10.24495/rjdf.18.1-2_198. Artykuł wybrany do przedruku w ramach umowy partnerskiej między czasopismami.
- « Entre l’utopie et la révolte contre le néocolonialisme aux Antilles françaises: “Manifeste pour un projet global” (2000) et “Manifeste pour les ‘produits’ de haute nécessité” (2009) », Anales de Filología Francesa, 30/2022, str. 291-307, DOI : https://revistas.um.es/analesff/article/view/506521.
- « From Paris and Rome to Quebec – reading Fanon in radical Montreal intellectual circles of the 1960s », Canada&Beyond, 10/2021, str. 87-113, https://doi.org/10.14201/candb.v10i87-113.
- « Entre le discours programmatique et le manifeste en action : le Premier festival mondial des arts nègres (Dakar, 1966) et le Premier festival panafricain (Alger, 1969) », French Studies in Southern Africa, 51.1 – 2021, numer specjalny « Les manifestes littéraires et artistiques d’Afrique francophone. Formes et enjeux », str. 131-148, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/22409.
- « Entre le panafricanisme, la Négritude et le francocentrisme: la place de l’anthologie Poezja Czarnej Afryki (1962) de Bruno Durocher dans l’espace des littératures noires au milieu du XX ème siècle », in : Gary D. Mole, Bruno Durocher: l’homme aux mille visages, Paryż, Caractères, 2021, str. 93-112.
Konferencje z wygłoszeniem referatu:
| 23-25.05.2024, UJ, Kraków | VII Kongres Afrykanistów Polskich. Wygłoszenie referatu „Nowe „pisanie Afryki” – rola literatury we współczesnym dyskursie intelektualnym Les Ateliers de la pensée de Dakar” |
| 6-7.12.2023, Wydział Neofilologii UW, Warszaw | 2nd International Congress Humanities – Society – Identity, panel pt. Beyond Borders: The Evolution of Interdisciplinary Perspectives in Francophone Literature. Wygłoszenie referatu « Histoire, langue et littérature : la décolonisation des esprits et des imaginaires vue d’Afrique et du Québec ». |
| 29.11-01.12.2023, Università di Studi di Milano, Mediolan | Kongres Włoskiego Towarzystwa Badań Kanadyjskich pt. « Les cultures du Canada : au-delà du passé, vers l’avenir ». Wygłoszenie referatu « Revisiter l’histoire de la renaissance africaine depuis le Canada : J’irai danser sur la tombe de Senghor (2014) de Blaise Ndala et sa place dans la littérature noire canadienne ». |
| 28-30.06.2023, Université Bordeaux-Montaigne, Bordeaux, Francja | Międzynarodowa konferencja « Utopie africaines / Afrodystopie. Représentations littéraire, médiatiques et culturelles ». Wygłoszenie referatu « Une utopie inspirante : le mouvement pacifiste et le discours anticolonial du panafricanisme des années 1940-50 ». |
| 20-23.10.2022, Université de Bohême du Sud, Université Masaryk de Brno, Université Charles, Český Krumlov, Czechy | Międzynarodowa konferencja « Journées québécoises à Český Krumlov : linguistique, littérature, traductologie ». Wygłoszenie referatu « Le racisme au Québec dans la fiction littéraire et le discours essayistique contemporain ». |
| 21-23.09.2022, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok | 9. Kongres Polskiego Towarzystwa Badań Kanadyjskich „Voix/Voie du Canada: exclusion et inclusion”, Białystok. Wygłoszenie referatu „De Black Power à Black Lives Matter : le discours culturel de la lutte anti-raciste au Canada/Québec depuis 1960 à nos jours”. |
| 5-6.09. 2022, Université Caen, Université d’Anvers, Andé, Francja | Międzynarodowa konferencja « Haïti au Moulin d’Andé ». Wygłoszenie referatu « Un Haïtien en Pologne : les traductions polonaises de Jacques Stephen Alexis ». |
| 20-22.06. 2022, Universita di Trento, Trydent, Włochy | 36. Kongres CIEF (Conseil International d’Études Francophones) «Zones de contact, zones de conflit – convergences et divergences francophones», Trydent, Wygłoszenie referatu « Entre la festivalisation et l’aspiration normative : le festival Étonnants Voyageurs et les enjeux de la vie littéraire contemporaine ». |
| 28.02-02.03.2022, Pau, Université de Pau et des Pays de l’Adour, Francja | Międzynarodowa konferencja « Créer le présent, imaginer l’avenir ». Wygłoszenie referatu: « Les manifestes (2021) d’Edouard Glissant et Patrick Chamoiseau : entre l’utopie, l’anti-impérialisme et la révolte contre le néo-colonialisme contemporain ». |
| 17-18.11.2021 / Universität Klagenfurt / Uniwersytet Warszawski / online | Międzynarodowa konferencja „Wind, der weht: Gesellschaftliche und politische Wandlungen im 20. und 21. Jahrhundert”. Wygłoszenie referatu: “Between Borders – the Status of the Writer in the Discourse of Black Arts Congresses and Pan-African Festivals”. |
Wykłady prezentujące wyniki badań zrealizowanych w ramach projektu:
Wykład w ramach serii Wykłady Akademickiego Towarzystwa Romanistów Polskich Plejada, pt. « Paris (1956) ‒ Dakar (2019) : la littérature au service des communautés africaines et afro-descendantes dans le discours des Congrès des écrivains et artistes noirs et des Ateliers de la pensée de Dakar », 18.05.2024, Akademickie Towarzystwo Romanistów Polskich Plejada, online.
Wykład gościnny pt. « En quête d’un langage universel. La décolonisation de la langue et de la littérature dans les postulats des congrès des écrivains et artistes noirs » wygłoszony w ramach seminarium prof. Cristiny Brancalion, 11.05.2023, Università di Studi di Milano, Mediolan.
„Funkcja festiwali literackich we współczesnej debacie o literaturze na przykładzie
festiwali panafrykańskich z lat 1960-70 oraz festiwalu Étonnants Voyageurs
(Francja)”, 29 marca 2022, Forum literaturoznawcze Wydziału Neofilologii UW, https://youtu.be/WJj4mh4q_mE.
Wybrane działania badawcze zrealizowane w ramach projektu:
- 4-9.11.2024 – kwerenda w Imec (Institut mémoires de l’édition contemporaine), Caen, Francja;
- 22-25.04.2024 – kwerenda w Archiwach Mediateki Muzeum Quai Branly-Jacques Chirac, Paryż, Francja;
- 16-24.11.2023 – kwerenda w Schomburg Center of Black Studies, Nowy Jork, USA;
- 1-6.01.2023 – kwerenda w ośrodkach naukowych w Paryżu, w tym w Archiwach Mediateki Muzeum Quai Branly-Jacques Chirac.
Wydarzenia tworzyszące
4-5.12.2024 – “Back to Black? Diversity and (In)equality within the Concept of Blackness”: dwudniowa, dwujęzyczna (angielski i francuski) sesja tematyczna zorganizowana wraz z dr Alessią Vignoli i Sarą Del Rossi w ramach III Międzynarodowego Kongresu „Humanities – Society – Identity”, Wydział Neofilologii UW.
Program
Key-note:
Anna Branach-Kallas (Nicolaus Copernicus University in Toruń)
Decolonial Impasse: Back to Blackness in the First World War
Referaty:
Agnieszka Rzepa (Adam Mickiewicz University in Poznań)
Being Black with Others: Building Solidarities in Canadian Literary Discourses
Elżbieta Binczycka-Gacek (Jagiellonian University)
Constructing Blackness Across Continents: Heritage Tourism and Racial Narratives in the Southern U.S. and West Africa
Luis Miletti Gaztambide (University of Warsaw)
The House of Cards and the Monolith Conundrum: the Afro-Hispanic American Case
Magdalena Walczuk (University of Warsaw)
Redefining the Myth of ‘Mãe Preta’: Black Motherhood in the Literary Work of Conceição Evaristo
Agata Mrowińska (independent scholar)
Promesses et pièges de la différence. Le colorisme et la reconstruction du Noir dans la Caraïbe
Petr Kyloušek (Masaryk University)
L’Empreinte à Crusoé : le récit philosophique de Patrick Chamoiseau
Izabela Zatorska (University of Warsaw)
Le visible et le caché : le racisme endémique malgache
Małgorzata Sokołowicz (University of Warsaw)
Les relations entre l’Afrique et l’Occident à travers la figure du Góor-jigéen (De purs hommes de Mohamed Mbougar Sarr)
Francesca Paraboschi (Università degli Studi di Milano)
Présence noire en France vs. communauté noire aux États-Unis, d’après Alain Mabanckou
Marco Modenesi (Università degli Studi di Milano)
« Sapés comme jamais ? »
Laude Ngadi Maïssa (Université de Bayreuth)
Nous, migrants : notes à propos d’un canon manifestaire de la diversité
Anna Konieczna (University of Warsaw)
(Post) Trans-Imperial Connections: Negritude and Black Consciousness Movement in South Africa
Sara Del Rossi and Alessia Vignoli (University of Warsaw)
Repenser la féminité haïtienne : Théories, voix et expressions artistiques à travers le prisme de Rasanblaj
Mila Janisova (Charles University in Prague)
Trop Black pour les trop Blancs ? Enseigner les littératures africaines pour sensibiliser à l’altérité dans le contexte d’Europe centrale
